Sivil toplum örgütleri, Rio 2016 Olimpiyatları’nın arifesinde Brezilya’nın Guanabara Körfezi’nin temizlenmesinde öncülük ediyor.
Hükümet Guanabara körfezini Olimpiyatlardan önce temizleyeceğine söz vermişti fakat devlet sorumluluklarını yerine getirmediği için sivil toplum devreye giriyor ve kamunun yerine getirmesi gereken görevi üstleniyor.
Guanabara Körfezi, Olimpiyat Oyunları’nın yelkencilik yarışlarında şehrin büyüleyici doğal güzelliğini sergilemek amacıyla seçilen bir yer. Sorun şu ki körfez çok ciddi boyutlarda bir kirlilik yaşıyor; neredeyse yarısı temel hıfzıssıhhadan yoksun olan Rio konutlarının arıtılmamış pis suyu ve çöpü doğrudan körfeze akıyor.
1960’ların erken dönemlerinde, temel hıfzıssıhha hizmetlerinden sorumlu kamu kurumlarının ihmalkârlığı yoğun kentleşmenin etkileri ile birleşince felaketin başlangıcı oldu. Kentsel ve endüstriyel kirlilik gölü ve yakınlarında yaşayan balıkçıları olumsuz etkilerken körfezin yunus nüfusunun azalmasına yol açtı. Bir uzman şöyle diyor: “Ses kirliliği pek dikkate alınmaz ancak geriye kalan yunusların yaşamlarını yıkıma sürükledi”. “Bugün yunus nüfusu yaklaşık olarak 40. Sayılarının 400’ü bulduğu seksenlerle karşılaştırdığımızda oldukça düşük bir sayı”.
Kamu kurumları cömert finansal kaynaklar ile temizlik yapılacağını dair vaatlerde bulundular fakat bundan hiçbir sonuç çıkmadı. Hükümet hala herhangi bir somut adım atabilmiş değil ve şehrin belediye başkanı, Eduardo Paes, arıtılmamış lağım suyu ve su yüzeyinde yüzen çöplerin Olimpiyatlar için %80 oranında azaltılması hedefinden vazgeçtiğini açıkladı.
Hükümetin başarısız olduğu noktada sivil toplum öne çıkıyor. Rio de Janeiro’nun dört bir tarafından insanlar doğal mirası canlandırmak için çalışıyorlar. Balıkçılar çevre suçlarını ifşa ediyorlar, mühendisler yeni teknolojiler geliştiriyorlar, biyologlar mangrov ağaçları (Hindistan sakızı ağacı) dikiyorlar ve denizciler su üstünde yüzen çöpleri kaldırmak için eko-botlarında çalışıyorlar.
Mario Moscatelli, çevreci ve biyolog, geçtiğimiz yirmi yılda körfezin en kirletilmiş bölgesinde mangrov arazisini yeniden kuruyordu. Bugüne kadar, 35 hektarlık bir alanda dikim işlemini yaptı. Körfezi çevreleyen mangrovlar uzun dönemde gerçekleşecek iyileşmelerin garantisi ve ölen bir ekosistemi yeniden hayata döndürmek içi son derece önemli.
Mangrovlar doğal bir kanalizasyon arıtım istasyonu gibi çalışıyor, lağım suyundan istifade ediyor ve nehir suyunu filtreden geçiriyor. “Hiç şüpheye düşmeden şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki bugün körfezde hala yaşam varsa bunu kurtarılmış mangrovlara borçluyuz,” diyor Guapimirim Doğa Koruma Bölgesi’nin direktörü.
En yeni ve en kırılgan mangrov bölgesi geniş bir tahta çitle korunuyor, tesadüfen bir buzdolabı ya da sofa nehir boyunca sürüklendiğinde ve bariyerleri yarıp geçtiğinde bu çitin parçalarının yenilenmesi gerekiyor. Moscatelli’de çalışan Gustavo Mafra “Körfezden binlerce ton çöp kaldırdık,” diyor.
Mangrov arazileri körfezin iyiliği için uzun dönemde en büyük umut kaynağını oluştururken, kısa dönemde kozmetik bir temizlik su üstünde yüzen çöplerin kaldırılmasına bağlı.
Rio Olimpiyat düzenleme komitesinin sözcüsü, Mario Andrada, yelkencilik yarışları için hiçbir alternatifin olmadığını söylüyor ve ekliyor “Eğer bir B Planı olsaydı, A Planı terkedilecekti ve körfez temizlenmeyecekti”.
Yetkili kurumların zamanı doluyor ve şu günlerde son hamlelerini yapıyorlar. Buna, sorunu inkar eden ve sorunun yokluğunu kanıtlamak için üstündeki kıyafetlerle körfeze atlayan çevre bakanlığı sekreteri de dahil. Hükümet, sorunun çözümüne yönelik bir plan için gönüllü olan bir yerel STK’den körfezin temizliğinin tüm sorumluluğunu üstlenmesini talep etti. Instituto Rumo Nautico adlı yerel STK Brezilya’nın en ünlü yelkenci ailesinin üyeleri olan Lars Torben ve Axel Grael tarafından yönetiliyor. “Sorumluluklarını taşerona devrediyorlar,” diyor Lars Grael. “Temizliğin nasıl yapılacağını planlamaları için epey zamanları vardı ve şimdi şu anda ne yapılacağı konusunda aniden patlayan bir kaygı durumu yaşanıyor.”
Mühendis Nelson Fielder şu günlerde eko-botlar için daha etkili bir çözüm yolu öneriyor ve ayrıca hükümetin yeni temizlik çağrısına başvuruyor. 30 metrelik büyük balıkçı teknelerinin arkasına bağlanabilecek büyük bir kolektör tasarladı. “Bununla bugüne kadar yapılandan bin kat daha fazla çöp toplayabiliriz.” diyor Fielder. “Yaklaşımımızı değiştirmeliyiz ve körfezi sokakları süpürür gibi süpürmeliyiz.” Fielder’ın yaklaşımı mücadele eden balıkçılar için de bir fırsat penceresi açacak, botlarını kiralamak onlara ek bir gelir getirecek.
Herrera’ya göre, koruma çabaları yerel toplulukları ve balıkçılık yapan grupları içermeli ve bunu tercihen doğrudan istihdam aracılığıyla yapmalı. “Yerel nüfus çevrenin ana koruyucuları olarak görülmelidir çünkü korunmuş doğal varlıklara en çok bağımlı olan onlar.
Dışardan gelen teşvikler olmadığında bile bunun doğru olduğu görülecektir. Geleneksel balıkçılıkla uğraşan geleneksel topluluklar Guanabra Körfezi’nin korunmasında son derece önemli bir rol oynuyorlar. “Balıkçılar körfezin gözü kulağı,” diyor Alexandre Anderson, AHOMAR adlı balıkçılık derneğinin başkanı. Anderson militan aktivistliği nedeniyle daha önce bir kaç defa ölüm tehditi de almıştı. Haftada birkaç kere petrol sızıntısıyla karşılaştığını iddia ediyor. “Üstelik sadece petrol de değil kimyasallar, asitler ve endüstriyel deterjanlar. Sularda günlük devriyeye çıkıyoruz ve bu suçları ifşa ediyoruz” diyor.
Bu balıkçılar, çevre suçlarını ve petrol endüstrisi tarafından işlenen diğer suçları mahkemeye taşımak üzere Brezilya Barolar Birliği ile çalışıyorlar. Brezilya Barolar Birliği’nin insan hakları direktörü, Marcelo Chalréo, bunun Rio’da ve Guanabara Körfezi etrafında yaşayan insanlar için bir ölüm kalım meselesi olduğunu söylüyor.
Diğer bir inceleme ise hükümetin körfeze yönelik hıfzıssıhha programında görülen şüpheli durumlara bakıyor. Bu program 20 yılda hedeflerinin %10’una bile ulaşamadı. Devasa Alegria kanalizasyon arıtma istasyonu kapasitesinin çok küçük bir bölümünü kullanıyor. “Peki, neden çalışmıyor?” diye soruyor Chalreo. “İnsanların evleri ve istasyon arasına hiçbir zaman borular döşemediler de ondan” cevabını veriyor.
Bruno Herrera, körfezin yeniden canlandırılması için gerekli üç adımdan biri olarak bu hıfzıssıhha programına işaret ediyor. Diğer ikisi ise endüstriyel faaliyetin daha güçlü bir şekilde denetimi ve düzenlenmesi ve magrovlar ve nehirler için yeniden ağaçlandırma programı. “Eğer bunlar yapılsaydı, Guanabara Körfezi birkaç yıl içinde doğal olarak kendine gelecek ve birkaç on yıl önce olduğu gibi yine üretken bir çevre olabilecekti”diyor.
Herrera ekliyor: “şu an benim umutlarım tamamen kolektif örgütlenme ve toplumsal katılıma bağlı”.
Kaynak: The Guardian
