Kaynak: Günseli Bayram, Evrensel, 25 Ekim 2015
Mercan kayalıkları deniz altı ekosistemlerinin en zenginlerindendir. Yapısında mercanların salgıladığı kalsiyum karbonat bulunur. Ölmüş mercanların dış iskeletleri zamanla birikerek mercan kayalıklarını oluşturmaktadır. Deniz altının Amazonları olarak da nitelenebilecek olan bu kayalıklar pek çok farklı deniz canlısına yuva olmaktadır. Mercan kayalıklarını oluşturan mercanlar birlikte yaşamakta olan binlerce koral polipten oluşmaktadır. Mercanlar hayvanlar alemine dahildir. Koral poliplerin içinde Zooxanthellae adı verilen alg/bitki benzeri hücreler de yaşamaktadır. Bu hücreler bitkiler gibi fotosentez yapabilmektedir. Yani güneş ışığının yardımı ile su ve karbondioksidi birleştirerek besin ve oksijen oluşturabilmektedir. Hayatta kalmak için bu iki türün birbirine ihtiyacı vardır. Mercanların bazen bitki olarak nitelendirilmelerinin ardında bu bitki benzeri hücreler bulunmaktadır.
Tüm dünya okyanuslarının yaklaşık binde birlik bir kısmını kaplar mercan kayalıkları. Balıklar, yumuşakçalar, kurtlar, deniz kabukluları, ekinodermler, süngerler ve diğer bir çok deniz canlısı mercan kayalıklarının oluşturduğu ekosistemin bir parçasıdır. Su altının bu rengarenk ekosistemi yarattığımız kirlilikten payına düşeni alıyor.
20 Ekim 2015 tarihinde Archives of Environmental Contamination and Toxicology dergisinde ABD’li ve İsrailli1 bilim insanlarınca yayımlanan araştırma, güneş kremlerinde ve bazı kozmetik ürünlerde yaygın olarak kullanılan bir kimyasalın (Oksibenzon ya da benzofenon-3 olarak biliniyor) mercanları ve mercan kayalıklarını ciddi bir biçimde tehdit ettiğini gösterdi. Çalışmanın yürütüldüğü laboratuvarın basın bildirisinde2 bu kimyasalın dünya çapında üç bin beş yüzün üzerinde güneş ürününde bulunduğu ifade ediliyor. Bu kim-yasal güneş kremi kullanan yüzücülerin tenlerinden ya da belediyelerin denizlere boşalttıkları atık sulardan denizlere karışıyor. Her ne kadar oksibenzon kirliliği kıyılara yakın halka açık plajların olduğu kesimlerde olsa da, kıyıdan beş ila yirmi mil açıkta bulunan mercan kayalıklarına deniz akıntıları yoluyla ulaşabiliyor. Marinesafe isimli kuruluşun açıklamalarına göre kişisel bakım ürünlerinin içinde bulunan seksen iki bin çeşit farklı kimyasal denizlerimizi kirletiyor. Oksibenzon da bunlardan biri. Bu çalışma ile çok düşük miktarlarda oksibenzonun bile genç mercanlar üzerinde toksik etki gösterdiği, yani genç mercanları zehirlediği gösterildi. Bu kimyasalın dört farklı yolla bebek mercanlar üzerinde etki gösterdiği bulunmuş. Bunlar:
Oksibenzon mercanların beyazlamasını tetikleyebilir. Mercan beyazlaması, mercanların içlerindeki bitkiye benzer hücreleri atmasıyla oluşur ve deniz yüzeyindeki sıcaklıkların arttığı el nino kasırgası gibi hava olayları ile de ilişkilendirilen bir mercan hastalığıdır. Oksibenzonun mercanların daha düşük sıcaklıklarda da beyazlamasına neden olduğu düşünülmekte. Plajların yakınında bulunan mercan kayalıklarının iklimsel değişime karşı bağışıklıkları bu kimyasal nedeniyle azalacaktır.
Oksibenzon mercanların DNA’sına hasar vermekte böylece mercanların üremesi zarar görmekte. Bu da sağlıklı döller oluşturamayan mercanların zamanla soylarınnın tükenmesi anlamına gelmekte.
Oksibenzon, mercanlar için aynı zamanda hormon bozucu bir işlev görmekte ve genç mercanların kendilerini dış iskeletlerinin içine gömmelerine neden olarak, ölümlerine sebep olmakta.
Oksibenzon genç mercanların şekillerini de deforme etmekte. bu da genç mercanların yüzmesini durdurmasına, şekil değiştirmesine ve ağzını büyütmesine neden olmakta.
Oksibenzonun sebep olduğu bu etkiler oldukça düşük miktarlarda (62 ppt) bile görülebilmektedir. Basın bildirisinde mercanlar üzerinde en düşük etki gösteren miktara denk miktar şöyle betimlenmiş: 6.5 adet olimpik yüzme havuzunu dolduracak hacimdeki suya bir su damlası kadar oksibenzon eklenmesi, genç mercanlarda zehir etkisi yaratmaktadır. ABD’ye bağlı Virgin Adalarındaki Trunk koyunda yapılan ölçümlerde bu değer 1.4 ppm (1 milyon 400 bin ppt) çıkmış. Yine Virgin Adalarının mercan kayalıkları bölgesinde bu değer 250 ppb (250 bin ppt) olarak ölçülmüş. Her iki ölçüm de minimum değerin katbekat üzerinde.
Mercanlar alarm veriyor. Bu kirliliği azaltmak için kişisel tercihlerimizi oksibenzonsuz ürünlerden yana kullanabiliriz. Ancak bu da bu sistemde dahilinde soruna tam olarak çözüm olmayacaktır. Oksibenzonlu ürünlerin suya karışması engellenmediği sürece, bu kremlerin ve ürünlerin üretiminde oksibenzon vb. çevreye zararlı maddelerin kullanılmaması sağlanmadıkça, kimyasalların çevre ve ekosistemler üzerindeki etkilerini açığa çıkaran bu tip çalışmalar artmadıkça, bu çalışmalar yönetenlerce dikkate alınmadıkça, özetle, kârı değil doğayı ve insanı temel alan bir sistem olmadıkça aldığımız önlemler bireysel olarak kalacaktır.
1 Downs CA, Kramarsky-Winter E, Segal R, Fauth JE, Segal R, Knutson S, Bronstein O, Ciner FR, Jeger R, Lichtenfeld Y, Woodley CM, Pennington P, Cadenas K, Kushmaro A, Loya Y. (2015) Toxicopathological effects of the sunscreen UV filter, oxybenzone (benzophenone-3), on coral planulae and cultured primary cells and its environmental contamination in Hawaii and the U.S. Virgin Islands. Archives of Environmental Contamination and Toxicology. DOI 10.1007/s00244-015-0227-7
2 http://www.haereticus-lab.org/story_content/ecotox-sunscreen-lotion.pdf
