Ilısu Baraj ve Hidroelektrik Santralı Projesinin doğrudan tehdidi altında olan tarihi Hasankeyf, 2016 yılı için Avrupa’nın “En Çok Tehlikede Olan 7” kültür mirası listesine seçildi. Konu kapsamında Hasankeyf’i Yaşatma Girişimi bir basın açıklaması gerçekleştirdi:
“Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde, Dicle nehri üzerinde bulunan tarihi Hasankeyf kenti, 2016 yılı için Avrupa’nın “En Çok Tehlikede Olan 7” kültür mirası listesine seçildi. Liste bugün Avrupa’nın önde gelen kültür mirası kuruluşu Europa Nostra ve Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü tarafından Venedik’te ilan edilirken, Hasankeyf Avrupa’nın en önemli arkeolojik sitleri arasında gösterildi. Hasankeyf, Hasankeyf Matters ve Hasankeyf’i Yaşatma Girişimi’nin de desteğiyle Kültür Bilinci Vakfı tarafından listeye aday gösterilmişti. Hasankeyf’in aday gösterilmesinde güdülen amaç, şehrin korunması yönünde bir adım daha atmak ve kültür ve doğa miraslarının korunması ve sürdürülebilirliklerinin sağlanması yönünde sürekli bir diyaloga katkıda bulunmaktı. Hasankeyf, Ilısu Baraj ve Hidroelektrik Santralı Projesinin doğrudan tehdidi altındadır. İnşaatı süren projenin tamamlanması halinde, tarihi kent sular altında kalacak ve arkeolojik kalıntılarının çoğu da tahrip olacaktır.
Tarihi bağlamda Hasankeyf
Hasankeyf, 12.000 yıllık tarihiyle şimdiye kadar gün ışığına çıkarılmış en eski organize yerleşik yaşam kalıntılarından bazılarını barındırmaktadır. Aramice’de “Kifas” diye anılan şehir, Süryani Hristiyanların merkezlerinden biri idi ve MS 5’inci yüzyılda bir Asuri piskoposluğunun da makamı oldu. İslam devletinin genişlemesinin ilk yıllarından itibaren, Arapça adıyla “Hisn Kayfa” bölgede idari başkent işlevi gördü.
En parlak dönemini 12 – 15’inci yüzyıllarda yaşayan Hasankeyf, mimari ve teknolojik yenilikleri ile meşhurdu ve bugün bile Selçuklu dönemi şehir altyapısından kalmış, yollar, su dağıtım şebekeleri ve imalat tesisleri gibi geniş alanlara yayılan örnekler barındırmaktadır. Şehrin siluetine hakim olan 12’inci yüzyıla ait köprünün ayakları (zamanının en büyük köprüsüydü) ve 15’inci yüzyıla ait iki caminin minareleri, Hasankeyf’in, aynı zamanda, – Türkmen Artuklular ve Kürt Eyyubiler de dahil olmak üzere – birçok kültür ve uygarlığın ürünü olduğunu hatırlatır. Bir dizi anıtta hem Sünni hem Şii etkileri gözlemlenir. Ayrıca, şehirde bulunan çok sayıda cami ve kilisenin yanı sıra, Osmanlılara ait nüfus kayıtları da, Hasankeyf’te yüzyıllar boyunca Müslümanlarla Hristiyanların birlikte ikamet etmeye devam ettiklerini göstermektedir.
Hasankeyf ve etrafındaki Dicle vadisi, bütün insanlık için olağanüstü önem arz etmektedir. Bu alan, 1978 yılında Türkiye’nin Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından Birinci Derece Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmiştir ve 1981’den beri Kültür Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğünün koruması altındadır. Ne var ki, Türkiye bu siti Dünya Kültür Mirası statüsü için aday göstermemiştir. Halbuki, Prof. Zeynep Ahunbay ile Dr. Özge Balkız tarafından gerçekleştirilen Stanford Üniversitesi/Doğa Derneği çalışmasına göre, Hasankeyf, muhtemelen, UNESCO’nun 10 kriterinden 9’unu yerine getirmektedir.
Kültür ve doğa miraslarının korunması ve sürdürülebilirliğine alternatif yaklaşımların araştırılması En Tehlikede Olan 7 Kültür Mirası programı çerçevesinde, Europa Nostra ve Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü’nden kültür mirası ve finans konularında uzman kişilerden oluşan bir ekip siti ziyaret ederek Hasankeyf’in ve onun paha biçilmez evrensel değerdeki kültür mirasının korunması için uygulanabilir bir eylem planının hazırlanmasında yardımcı olacaklardır. Bu çalışma, Türkiye’deki özel ve resmi ilgili taraflarla yakın işbirliği içinde yürütülecek ve yörenin kalkınması için daha önce yapılmış olan yatırımlar da dikkate alınacaktır.
Türkiye Cumhuriyeti hükümeti, Hasankeyf’teki bazı seçili anıtların kurtarılması ve sitin turizme açılması konusunda kendine göre bir vizyon geliştirmiş durumdadır. Ne var ki, henüz halka açıklanmış olan ayrıntılı bir kurtarma planı yoktur ve Hasankeyf’lilerin ve bölge halkının ekonomik kalkınma özlemleri ve kültür mirasının korunması hususunda onların temsilcilerinin görüşlerine çok az başvurulmuştur. Hasankeyf’in anıtlarının korunmasına yönelik gerçekçi bir planın bulunmaması da, Almanya, Avusturya ve İsviçre’nin 2009 yılında Ilısu Projesine ihracat kredisi desteklerini geri çekmelerinde etkili olmuştur.
Hasankeyf ve onun çevresindeki köyleri kapsayan geniş anlamda bir şehir eko-sistemi çerçevesinde kültür ve doğa mirasının korunması ile ekonomik büyüme arasında dengeyi sağlamak üzere yerel temellere dayanan bir yönetim stratejisinin geliştirilebileceği umulmaktadır. Dicle Kalkınma Ajansı’nın (DİKA) desteği ile Hasankeyf’in yakınındaki Üç Yol köyünde Hasankeyf kaymakamı tarafından başlatılan ekolojik köyler projesinde, daha şimdiden, sürdürülebilir büyümeyi tetikleyecek ilk adımlar gözlemlenebilmektedir. Son yıllarda yüzbinlerce ziyaretçi çekmiş olan Hasankeyf ile onun artalanı, Hasankeyf’in tarihi önemi ve bulunduğu ortamın çekiciliği düşünülürse, 2 milyon turisti kaldırabilecek ve yılda 500 milyon dolar turizm geliri üretebilecek kapasitededir.
Europa Nostra’nın En Tehlikede Olan 7 Kültür Mirası programı, Türkiye hükümeti için kültür ve doğa mirasının korunması ve sürdürülebilir ekonomik büyüme konularında en iyi uygulamalarını paylaşmak için (örneğin, Hasankeyf için düşündüğü vizyonu gerçekleştirmeye yönelik ayrıntılı eylem planını yayınlamak gibi) bir fırsat niteliğindedir. İdeal olarak, bütün ilgili taraflar arasında bir konsensüs oluşmasına zaman tanımak maksadıyla, Ilısu Barajı ve bağlantılı projelerin inşaatları askıya alınarak toplumun bütün düzeylerinde tam katılımlı bir tartışma için imkan yaratılması iyi olacaktır. Hasankeyf, Birleşmiş Milletler’in 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin uygulanması için bir örnek haline gelebilir (BM’nin söz konusu hedefleri ile, şehirlerin “kucaklayıcı, güvenli, afetlere karşı dayanıklı ve sürdürülebilir” olmaları amaçlanmakta, “dünyanın doğa ve kültür mirasının korunması” ihtiyacı vurgulanmaktadır.)”
İletişim için:
Hasankeyf’i Yaşatma Girişimi
Ercan Ayboğa
[email protected]
0532-0698159
Hasankeyf Matters
John Crofoot
[email protected]
0539-3044944
Europa Nostra
http://www.europanostra.org
Europa Nostra, Avrupa’nın kültür ve doğa mirasının korunması yönünde
faaliyet gösteren bir yurttaşlar hareketidir. 250 kültür ve doğa mirası
kuruluşu üyeden, 150 resmi ve kurumsal teşkilat ortaktan ve 1500 şahıs
üyeden oluşan ve tüm Avrupa’yı kapsayan şebekesi vasıtasıyla, yerel ve
ulusal düzeyde ve Avrupa düzeyinde politika saptayıcılarla birlikte
çalışarak kültür mirasının korunması ve ekonomik büyüme ve istihdam
artışına destek olunması yönünde çaba sarf etmektedir. ‘En Tehlikede
Olan 7 Kültür Mirası’, Europa Nostra’nın şebeke projesi olan “Kültür
Mirası Entegrasyonu” çerçevesinde Avrupa Birliği’nin Yaratıcı Avrupa
programının desteğine sahiptir.
Kültür Bilinci Vakfı
http://www.kulturbilinci.org
Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı’nın (KBGV) üyeleri arasında iş
dünyasından insanlar, sanatçılar, akademisyenler ve sanat, mimari,
arkeoloji, tarih vd. alanlarından uzmanlar yer almaktadır. KBGV, seminer
ve konferanslardan dokümantasyon ve koruma projelerine kadar farklı
alanlarda yürütülen (ve özellikle Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemleri
üzerinde yoğunlaşan) programlar vasıtasıyla, Türkiye’deki çeşitli kültür
mirası kaynakları konusunda bilinçlenmeyi artırmak, kültür mirasının
değerinin daha iyi anlaşılmasını sağlamak ve kültür mirasının
korunmasına katkıda bulunmak yönünde çalışmalar yürütmektedir.
Hasankeyf’i Yaşatma Girişimi
www.hasankeyfgirisimi.org
2006’da kurulmuş olan Hasankeyf’i Yaşatma Girişimi, yöre ve bölgenin
yerli aktivistleri, yerel yöneticiler, meslek kuruluşları ve Sivil
Toplum Kuruluşlarından oluşan bir koalisyon niteliğinde olup Ilısu
Projesine karşı mücadele vermekte ve Hasankeyf ve Yukarı Dicle Vadisinde
sosyal, kültürel ve ekolojik kalkınmaya destek olmak yönünde
çalışmaktadır. Girişimin çalışmaları arasında, araştırmalar yürütülmesi
ve yayınlar gerçekleştirilmesi, seminerler düzenlenmesi ve Hasankeyf,
Batman ve Dargeçit’te konuya dikkat çekmeye yönelik etkinlikler tertip
edilmesi yer almaktadır. Koalisyon, Hasankeyf’te bir bilgilendirme
bürosuna da sahiptir.
Hasankeyf Matters
http://www.hasankeyfmatters.
Hasankeyf Matters, yerli halk ile ziyaretçiler arasında bağlar tesis
etmek suretiyle hem ulusal hem de uluslararası düzeyde Hasankeyf’e
dikkat çekmek için faaliyet gösteren bir gönüllü grubudur. Gazetecileri,
sanatçıları, doğa yürüyüşü yapanları, fotoğrafçıları vd. yılda iki kere
düzenlenen ve “ingatherings” adı verilen buluşmalar yoluyla Hasankeyf’te
bir araya getirmek de faaliyetleri arasındadır. Hasankeyf Matters,
Hasankeyf hakkında bilgilerin (haberler, tarih, çevre, turizm vs.)
toplanıp dağıtıldığı bir yer olarak da hizmet vermektedir.
